Trong văn hóa Nhật Bản, tặng quà không đơn thuần là hành động xã giao mà là một hình thức giao tiếp mang tính đạo đức và cảm xúc. Mỗi món quà được trao đi đều hàm chứa thông điệp về sự trân trọng, ghi nhớ và gìn giữ mối quan hệ. Trong số các phong tục tặng quà của người Nhật, Oseibo (お歳暮) – tục lệ tặng quà cuối năm được xem là một trong những nét văn hóa tiêu biểu nhất cho tinh thần biết ơn và sự tinh tế trong ứng xử xã hội.
Oseibo là gì? Ý nghĩa của Oseibo
Theo nghĩa gốc, “Oseibo” chỉ thời điểm cuối năm. Trong đời sống hiện đại, thuật ngữ này được dùng để chỉ phong tục tặng quà vào tháng 12 như một cách nhìn lại một năm đã qua và bày tỏ lòng biết ơn đối với những mối quan hệ quan trọng trong cuộc sống. Oseibo là dịp để người Nhật thể hiện sự trân trọng, ghi nhận và gìn giữ những kết nối đã được vun đắp suốt một năm.
Điều cốt lõi của Oseibo không nằm ở giá trị vật chất của món quà, mà ở việc ghi nhận ân tình. Người Nhật tin rằng một mối quan hệ tốt đẹp không thể duy trì chỉ bằng lời nói, mà cần được nuôi dưỡng bằng hành động cụ thể, đúng thời điểm và đúng cách.
Nguồn gốc lịch sử của phong tục Oseibo
Phong tục Oseibo có nguồn gốc từ thời Edo (1603 – 1868). Trong xã hội phong kiến Nhật Bản, việc mang lễ vật đến biếu những người đã nâng đỡ mình là cách phổ biến để thể hiện lòng cảm ơn sau một năm lao động và làm ăn. Từ những mối quan hệ mang tính bảo trợ và phụ thuộc, Oseibo dần hình thành như một nghi thức thể hiện sự kính trọng và ghi nhớ ân nghĩa.
Ban đầu, phong tục này gắn liền với các mối quan hệ mang tính “chiều dọc”, phản ánh rõ trật tự và thứ bậc trong xã hội. Theo thời gian, cùng với sự thay đổi của cấu trúc xã hội và lối sống, Oseibo dần lan rộng và trở thành một phần trong đời sống thường nhật của người Nhật, vượt ra khỏi phạm vi giai cấp hay nghề nghiệp.
Đối tượng nhận quà Oseibo trong xã hội hiện đại
Nếu như trước đây, Oseibo chủ yếu hướng đến cấp trên, đối tác làm ăn, thầy cô giáo hoặc người từng giúp đỡ mình trong công việc thì ngày nay phạm vi đối tượng đã mở rộng đáng kể. Nhiều người Nhật lựa chọn gửi Oseibo cho bạn bè thân thiết, người quen lâu năm hoặc người thân trong gia đình.
Sự thay đổi này phản ánh một chuyển dịch quan trọng trong quan niệm về mối quan hệ xã hội từ hệ thống thứ bậc cứng nhắc sang sự gắn kết mang tính cảm xúc và đồng hành. Dù đối tượng có mở rộng, tinh thần khiêm nhường và lòng biết ơn vẫn luôn là nền tảng không thay đổi của phong tục Oseibo.
Thời điểm gửi quà Oseibo và những lưu ý quan trọng
Theo truyền thống, Oseibo được gửi trong khoảng từ ngày 13/12 đến ngày 20/12. Ngày 13/12 còn được gọi là Susuharai – thời điểm người Nhật bắt đầu dọn dẹp nhà cửa để chuẩn bị đón năm mới.
Trong xã hội hiện đại, thời gian gửi quà có phần linh hoạt hơn, nhiều người bắt đầu gửi từ đầu tháng 12. Thời điểm lý tưởng nhất vẫn là trước ngày 20/12 và người Nhật thường tránh gửi quà sau ngày 25/12 để không làm phiền người nhận trong giai đoạn bận rộn cuối năm
Điểm đáng chú ý là Oseibo không liên quan đến Giáng sinh, dù thời gian có trùng nhau. Đây là một phong tục thuần Nhật, mang ý nghĩa tổng kết và tri ân một năm đã qua.
Những món quà Oseibo phổ biến và cách lựa chọn
Oseibo không đòi hỏi những món quà cầu kỳ hay mang giá trị phô trương. Người Nhật thường ưu tiên các sản phẩm thiết thực, dễ sử dụng và phù hợp với sinh hoạt hằng ngày của gia đình người nhận. Phổ biến nhất là những món liên quan đến ẩm thực và đời sống như thực phẩm, bánh kẹo truyền thống, đồ uống hoặc các loại gia vị quen thuộc trong bữa ăn. Những lựa chọn này được yêu thích bởi chúng dễ chia sẻ, dễ sử dụng và gắn liền với các buổi sum họp cuối năm và đầu năm mới.
Quan trọng hơn cả, khi chọn quà Oseibo, người Nhật không đặt nặng giá trị vật chất mà chú trọng đến sự phù hợp và tấm lòng gửi gắm bên trong. Một món quà được xem là vừa đủ khi thể hiện được sự biết ơn mà không khiến người nhận cảm thấy áp lực hay ngại ngần. Trong văn hóa Nhật Bản, sự chừng mực và tinh tế luôn được đề cao, bởi quà tặng quá nặng về giá trị đôi khi lại đi ngược với tinh thần khiêm nhường vốn là cốt lõi của phong tục này.
Những món quà nên tránh trong dịp Oseibo
Văn hóa Nhật rất coi trọng hàm ý biểu tượng, vì vậy có những món quà được xem là không phù hợp:
- Giày dép: gợi liên tưởng đến sự giẫm đạp
- Vớ, đồ lót: dễ bị hiểu là nhận xét về ngoại hình
- Dao kéo: mang ý nghĩa “cắt đứt quan hệ”
- Hoa hoặc cây cảnh: chỉ nên tặng khi hiểu rõ ý nghĩa từng loại
- Vật dụng có cách phát âm gợi nghĩa xấu như khăn tay hay lược
- Bút, đồng hồ, cặp xách khi tặng cấp trên vì dễ mang hàm ý thúc ép làm việc
Việc tránh những món quà này thể hiện sự tinh tế và hiểu biết văn hóa của người tặng.
Nghệ thuật gói quà Noshi và Mizuhiki
Một điểm đặc trưng của Oseibo là cách trình bày quà tặng. Trên quà thường có Noshi – một chi tiết trang trí mang tính biểu tượng, bắt nguồn từ hình ảnh bào ngư khô, vốn được xem là vật phẩm mang lại may mắn và điều tốt lành trong văn hóa Nhật Bản. Theo thời gian, bào ngư thật được cách điệu thành hình in trên giấy gói quà. Ngày nay, Noshi thường được in sẵn hoặc thiết kế tối giản, vừa giữ nguyên ý nghĩa truyền thống, vừa phù hợp với nhịp sống hiện đại.
Sợi dây trang trí đi kèm được gọi là Mizuhiki, với màu sắc thay đổi tùy theo từng dịp. Màu đỏ – trắng hoặc vàng – bạc thường dùng cho những sự kiện vui, trong khi màu đen – trắng hoặc bạc được sử dụng cho những dịp buồn. Với quà tặng bằng tiền, người Nhật dùng Noshibukuro, trên đó ghi rõ nội dung quà và tên người tặng.
Giá trị cốt lõi của văn hóa tặng quà trong đời sống Nhật Bản
Bên cạnh Oseibo, người Nhật còn có Ochugen – quà tặng giữa năm, thường gửi vào mùa hè và Omiyage – quà lưu niệm khi đi du lịch dành cho gia đình, đồng nghiệp. Mỗi hình thức tặng quà có thời điểm, đối tượng và ý nghĩa riêng, nhưng tất cả đều hướng đến việc duy trì sự hài hòa và bền vững trong các mối quan hệ xã hội.
Oseibo vì thế không chỉ là câu chuyện của quà tặng mà là câu chuyện của ký ức và lòng biết ơn. Trong một xã hội coi trọng sự gắn kết lâu dài, việc ghi nhớ ai đã giúp mình và thể hiện điều đó đúng lúc được xem là một phần của nhân cách.
Giữa nhịp sống hiện đại, Oseibo vẫn tồn tại như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng rằng sự trân trọng, dù lặng lẽ, vẫn có sức mạnh gắn kết con người sâu sắc hơn bất kỳ lời nói nào.
Văn hóa Nhật Bản luôn ẩn chứa những nét tinh tế chờ bạn khám phá. Hiểu những phong tục như Oseibo cũng chính là cách để học tiếng Nhật sâu hơn, đúng ngữ cảnh và đúng văn hóa. Học tiếng Nhật không chỉ là ngôn ngữ, mà còn là hành trình thấu hiểu Nhật Bản cùng Nhật ngữ Tâm Việt.
Nguồn ảnh: Otoriyose
