Trong văn hóa Nhật Bản, trước khi bắt đầu một bữa ăn, người ta luôn nói 「いただきます – Itadakimasu」. Cụm từ này thường được dịch đơn giản là “Tôi xin được nhận”, nhưng ý nghĩa thực sự của nó sâu sắc hơn rất nhiều.
Theo quan niệm truyền thống chịu ảnh hưởng mạnh từ Phật giáo, vạn vật trong tự nhiên đều mang sự sống và đều đáng được trân trọng. Thực phẩm mà con người sử dụng mỗi ngày, dù là thịt, cá hay rau củ đều đã từng tồn tại như một sinh mệnh độc lập và nay trở thành nguồn nuôi dưỡng con người. Chính vì đã “nhận” sự sống ấy, con người cần bày tỏ lòng biết ơn trước khi ăn.
Không chỉ dừng lại ở sự tri ân thiên nhiên, Itadakimasu còn bao hàm sự cảm kích đối với tất cả những con người đã góp công tạo nên bữa ăn, từ người trồng trọt, đánh bắt, chế biến cho đến người nấu nướng. Nếu diễn đạt đầy đủ, có thể hiểu Itadakimasu như một lời nhắn gửi: “Tôi trân trọng và xin đón nhận bữa ăn này bằng lòng biết ơn”.
Tại các trường tiểu học Nhật Bản, bữa trưa học đường không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn là cơ hội rèn luyện nhân cách cho trẻ. Trước khi ăn, học sinh được hướng dẫn đồng thanh nói Itadakimasu như một cách nuôi dưỡng lòng biết ơn với thiên nhiên, thực phẩm và những người đã tạo ra bữa ăn.
Vào năm Showa thứ 7 (1932), tại các trường tiểu học ở tỉnh Shimane, trước bữa trưa, học sinh từng đồng thanh đọc bài đồng dao:「箸とらば、天地御代の御恵み、親や師匠の恩を味へいただきます」(Hashi toraba, tenchi miyo no onmegumi, oya ya shishou no on wo aji he itadakimasu) – Hãy cầm đũa lên, thưởng thức hương vị món quà của trời đất và công ơn cha mẹ, thầy cô. Truyền thống này cho thấy bữa ăn đối với người Nhật là một phần quan trọng trong quá trình giáo dục – nơi trẻ em học cách trân trọng từng điều nhỏ bé trong cuộc sống, bắt đầu từ một câu nói trước khi ăn.
Về mặt ngôn ngữ, いただく (itadaku) còn là khiêm nhường ngữ của ba động từ: 食べる (ăn), 飲む (uống) và もらう (nhận). Vì vậy, ngoài ngữ cảnh bữa ăn, Itadakimasu còn được dùng khi người nói muốn thể hiện sự khiêm nhường, lịch sự và biết ơn khi “nhận” một điều gì đó.
Ngày nay, Itadakimasu đã trở thành một nghi thức không thể thiếu trong đời sống Nhật Bản, đồng thời cũng được xem là một biểu hiện của sự lễ độ và đạo đức cá nhân. Việc có nói Itadakimasu hay không, và nói với thái độ như thế nào, phần nào phản ánh cách một người được nuôi dạy.
Một câu nói ngắn gọn, nhưng chứa đựng cả một thế giới quan, đó chính là ý nghĩa sâu xa của Itadakimasu trong đời sống Nhật Bản. Từ những điều rất giản dị trong đời sống, tiếng Nhật mở ra một hành trình khám phá con người và xã hội Nhật Bản. Ở Nhật ngữ Tâm Việt, việc học không chỉ là ngôn ngữ, mà còn là sự thấu hiểu văn hóa, phong tục và cách ứng xử để mỗi người học có thể “Học Nhật – Hiểu Bản” một cách trọn vẹn.
